Een aanpak voor regionale risicodialogen klimaatadaptatie

Nederland is op weg naar een klimaatbestendige ruimtelijke inrichting in 2050. Voordat provincies, waterschappen en gemeenten hun klimaatadaptatiestrategie kunnen vaststellen, voeren ze eerst risicodialogen. Dat is nog niet zo eenvoudig, daarom heeft Wing een eigen aanpak ontwikkeld voor deze risicodialogen.

Om te zorgen dat Nederland in 2050 klimaatbestendig is ingericht, bepaalt het Deltaplan ruimtelijke adaptatie dat het rijk, de provincies, regio’s en gemeenten klimaatadaptatiestrategieën moeten ontwikkelen. Als eerste stap voerden de provincies, waterschappen en gemeenten een klimaatstresstest uit, die inzicht gaf in de knelpunten en risico’s die klimaatverandering meebrengt. In 2020 worden als tweede stap risicodialogen gevoerd, waarbij overheden en maatschappelijke partners de risico’s bespreken die een regionale aanpak behoeven. In essentie gaat het om een keuzeproces om te bepalen welke risico’s zoveel impact hebben dat ze aangepakt moeten worden. De derde stap is het uitstippelen van de klimaatadaptatiestrategie, die in beleid verankert hoe er in 2050 een klimaatbestendige inrichting is gerealiseerd.

Een soort puzzel

Voor de regio’s is het voeren van risicodialogen een uitdaging. Er zijn nog niet zoveel regionale dialogen gevoerd. Wing helpt om regionale risicodialogen te organiseren in onder meer Zeeland, Friesland en Overijssel. Het is een puzzel om te bekijken wat je regionaal en lokaal gaat regelen. Problemen rond natuur en landbouw kunnen vaak bijvoorbeeld het beste regionaal worden opgelost. Lokale wateroverlast daarentegen vraagt om een aanpak op gemeentelijk niveau, waarbij gemeenten wel kunnen leren van elkaars kennis en ervaringen. En bij belangrijke vraagstukken rondom de volksgezondheid is de nationale overheid verantwoordelijk. In de praktijk blijkt de organisatie van samenwerking en kennisuitwisseling op de verschillende niveaus ingewikkeld. Hoe regel je de aansturing met behoud van gemeentelijke autonomie?

Wateroverlast en hittestress

Van tevoren hebben we bij de risicodialogen bedacht welke onderwerpen belangrijk zijn. In Zeeland hebben we alle risico’s op regionaal niveau in een notitie beschreven en aan de algemene besturen voorgelegd. Het zijn enorm veel risico’s met verschillende impact, variërend van wateroverlast op straat en droogteschade aan openbaar groen tot overstromingen door de zeespiegelstijging en bedreigingen voor de gezondheid door zomerse hittestress. De gezondheidsrisico’s bleken voor alle partijen onacceptabel. Voor koelere steden en dorpen in de zomer, is het belangrijk dat gemeenten de ruimtelijke inrichting aanpassen en in het openbaar groen bomen, struiken en planten gebruiken die tegen droogte kunnen.

Eén oogopslag

Om de risico’s inzichtelijk te maken, concretiseren en visualiseren we bij Wing de informatie zoveel mogelijk. Er zijn veel technische gegevens en gedetailleerde kaarten beschikbaar uit de stresstesten. Zo zijn er aparte kaarten die het landschap in beeld brengen, weergeven waar hoeveel mensen wonen, hoeveel regenval er wordt verwacht en wat dit betekent voor de bebouwing. Deze informatie hebben we gecombineerd in één kaart die laat zien welke effecten op welke plekken problematisch zijn, zoals hitte in steden bij een zorginstelling. Onze kaarten en infographics maken de impact in één oogopslag duidelijk, zodat mensen het vraagstuk beter kunnen begrijpen. Ook bereiden we de besluitvorming heel gestructureerd voor. In Zeeland hebben we de risico’s en oplossingen in een database gerangschikt, waarin we bijhouden waarover overeenstemming bestaat en waarover nog discussies gevoerd moeten worden.

Visualisatie van de huidige situatie in Fryslân en de klimaatadaptatiestrategie in Fryslân voor het landschapstype zandgronden.

Terug redeneren

In het Deltaplan zijn de stresstest, de risicodialogen en de strategie drie aparte stappen, terwijl ze in werkelijkheid door elkaar lopen. Wij stellen vaak aan opdrachtgevers voor om de strategie naar voren te trekken en bij de risicodialogen al na te denken over de oplossingen die uiteindelijk in de strategie moeten landen. Zo wordt het voor iedereen veel concreter waar het om draait. Voor zover mogelijk voeren we de discussie al in aanloop naar de strategie, zodat er in de strategie zelf concrete afspraken gemaakt kunnen worden. Als Wing redeneren we in het proces terug vanuit het eindresultaat om te bepalen welke stappen nodig zijn om uiteindelijk tot een regionale klimaatadaptatiestrategie te komen.

Gaten

Tussen de stappen van het Deltaplan vallen soms ook gaten. Gecombineerd met de tijddruk zorgen die voor nog meer uitdagingen. Zo zit er een gat zit tussen de klimaatstresstest en de risicodialoog. De stresstests zijn ruimtelijk ingedeeld; gedetailleerde kaarten laten bijvoorbeeld precies zien welke straten onder water dreigen te lopen bij hevige regenval. Maar in veel gevallen is niet bekend hoeveel huishoudens dan worden geraakt en hoe hoog de financiële schade kan zijn. De stresstests brengen de omvang van de risico’s dus gedeeltelijk in beeld. Vaak is een extra analyseslag nodig om alle benodigde gegevens boven tafel te krijgen. Ook valt er soms een gat tussen de risicodialoog en de regionale klimaatadaptatiestrategie. Voor sommige risico’s, zoals bijvoorbeeld een hogere kans op wateroverdraagbare infectieziekten zoals buikloop door E-coli, zijn namelijk niet altijd oplossingen voorhanden. En bijvoorbeeld een regionaal kader voor ruimtelijke inrichting is ingewikkeld en vergt bestuurlijke wil en moed om te realiseren.

Meerwaarde

Wing is volop bezig om de uitdagingen rond de ontwikkeling van strategieën voor ruimtelijke klimaatadaptatie aan te gaan. Eén van onze kernkwaliteiten is om de gebieden te identificeren waarop regionale samenwerking een meerwaarde heeft en dit vervolgens te verhelderen en uit te werken op zowel inhoudelijk als bestuurlijk en organisatorisch niveau. Dat is niet altijd makkelijk, maar het is boeiend, leerzaam en vraagt om maatwerk.

Zie ook

Een Zeeuwse strategie voor klimaatadaptatie