Geothermie, het nieuwe aardgas?

In Zuid-Holland liggen mooie kansen om restwarmte uit het havengebied van Rotterdam te combineren met geothermie en andere duurzame energiebronnen. Daarom roepen de partijen die samen met Wing nadachten over succesvolle strategieën, de rijksoverheid op om de handschoen op te pakken. Dit vraagt wel om een georkestreerd proces.

Onlangs organiseerde Wing in stadsboerderij ‘Uit je eigen Stad’ een werkatelier over het ontwikkelen van een warmtenet in de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag . Met de Rotterdamse haven, de grote industriegebieden en de tuinderijen in het Westland enerzijds, en de dicht bewoonde stadsregio's van Rotterdam, Den Haag en Delft anderzijds, liggen daar mooie kansen. Het gaat dan niet alleen om het benutten van restwarmte uit het havengebied, maar ook om het benutten van geothermie en andere duurzame bronnen. Zo’n 'warmterotonde' zou in de toekomst 20 PJ primair energieverbruik kunnen besparen. Dat zou een forse bijdrage zijn aan het nationale doel van 100 PJ besparing in 2020, zoals het kabinet zich met het Energieakkoord ten doel heeft gesteld.

Het viel me bij de bijeenkomst op dat alle partijen, van de industrie tot de tuinders en de lagere overheden, de mening deelde dat een gezamenlijke strategie en investering zou kunnen leiden tot een warmtenet dat op lange termijn de hele zuidelijke Randstad van warmte zou kunnen voorzien. Er gebeurt namelijk van alles in deze regio. De industrie in de Rijnmond is samen met het Havenbedrijf al bezig met het aanleggen van een ring van warmteleidingen, zowel voor woningen in de stadsregio Rotterdam als voor het leveren van warmte aan het Westland. “Als we dan toch bezig zijn, kunnen we ook meteen de door de industrie geproduceerde CO2 aan de tuinders leveren”, zo denkt men. Die CO2 wordt in de kassen van het Westland gebruikt om de plantengroei te stimuleren.

Eigenlijk is hiermee al een eerste stap gezet naar de warmterotonde, maar het is helemaal niet zo moeilijk om die veel uitgebreider, en daardoor toekomstbestendiger en rendabeler te maken. De diepe ondergrond van Zuid Holland herbergt namelijk een groot potentieel aan geothermie. Uit studies van het Planbureau voor de Leefomgeving en van Studio Marco Vermeulen blijkt dat een netwerk van drie tot vijf kilometer diepe putten de hele zuidelijke Randstad duurzaam van warmte kan voorzien. Daarmee zou een belangrijke stap worden gezet in het uitfaseren van fossiele energiebronnen, met name aardgas. Koppelen we zo’n duurzame warmterotonde via leidingen weer aan andere gebieden in Nederland waar ook geothermische potentie zit, zoals Noord-Nederland en het gebied boven het IJ, dan ontstaat een nationale infrastructuur die ook andere landsdelen van warmte kan voorzien.

Toch staan investeerders nog niet te trappelen voor dit blinkende langetermijnperspectief. Er is namelijk een onrendabele top: het gaat om gigantische investeringen die pas op de hele lange termijn rendabel worden. En op korte termijn zijn er veel onzekerheden en risico's. Dankzij subsidieregelingen is aardgas nu nog goedkoper dan geothermie. En ook is het energiebeleid van het Rijk nog weinig consistent als het gaat om het ontwikkelen van een rendabele en toekomstbestendige infrastructuur voor duurzame energie. Zo wordt er nog steeds ingezet op kolencentrales met bijstook van biomassa. Daarnaast kleven er technische risico’s aan het slaan van diepe geothermieputten, zoals de ‘bijvangst’ van gas of olie. Daar zit niemand op te wachten, omdat de betreffende voorraden niet rendabel zijn te exploiteren. Bovendien: waren we niet bezig om juist een route te ontwerpen om van de fossiele brandstoffen af te komen?

Daarom roepen de partijen die samen met Wing in Rotterdam nadachten over succesvolle strategieën, de rijksoverheid op om de handschoen op te pakken. Lokale en regionale overheden en marktpartijen staan allemaal met de neuzen dezelfde kant op, maar er is behoefte aan nationale kaders en instrumenten om een rendabele, toekomstbestendige en volledig duurzame warmte-infrastructuur van de grond te krijgen, te beginnen in de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag. Investeerders moeten zekerheid krijgen over de toekomstige omgevingskaders met betrekking tot ondergrond en de uitstoot van warmte en CO2. Ook is er behoefte aan een systeem waarin de CO2-last is verdisconteerd in de prijs van de geleverde warmte. Die warmte zou bovendien moeten worden afgerekend op basis van energie-inhoud, zonder marktverstorende subsidies en onafhankelijk van de infrastructuur waarmee die warmte wordt geleverd (elektriciteits-, aardgas- of warmtenet). Dan ontstaat een gelijk speelveld die het voor investeerders aantrekkelijk maakt om geld in geothermie en een grootschalige warmte-infrastructuur te steken.

Maar voor het zover is, moet nog eerst gebouwd worden aan de benodigde kaders en instrumenten. Dat vraagt om een georkestreerd proces, waarbij de rijksoverheid actief participeert en gezamenlijk doelen formuleert met de partijen die in de regio klaar staan om aan de slag te gaan. Daarvoor is een ontwerpende benadering nodig, waarbij experimenten worden gekoppeld aan opschaling, en waarin de betrokkenen een platform vinden om gezamenlijk hun kennis en ervaring te delen. Wing helpt daarbij graag, in de overtuiging dat dit de weg is naar een energievoorziening waarin geothermie een belangrijke bijdrage levert in het afscheid nemen van de fossiele brandstoffen.